Jan Henderikse | Jan Henderikse & ZERO

Vreemd. Veel kan ik me niet herinneren. Er zijn verhalen met een boot, maar gezien de sterke stroom van de Rijn is dat onmogelijk. Kunstenaar en vriend Hans Peter Avermann en ik hebben op een dag in de herfst met een emmer kalk en een grote kwast de brug gesigneerd. Hij zou zich dat ook kunnen herinneren. Helaas is hij gestorven. De Rijn was extreem laag, je kon bij de pijlers komen aan de linker oever (Oberkassel). De Rijn begint al snel te stijgen en de handtekening was onder water en de pijler schoongespoeld. Nee, we hebben er geen foto van. Dom en jammer, maar zo ging dat in die tijd. De brug, een Amerikaanse Bailey brug is ook niet meer. Alleen ik nog. Best, Jan. (e-mail aan PvR, 28 april 2015)

In 1960 signeert Jan Henderikse in zijn nieuwe woonplaats Düsseldorf de Oberkasseler Brücke. Deze daad markeert een artistieke breuk in zijn leven. Het jaar ervoor verlaat hij Nederland en zijn geboortestad Delft. Hij laat ook defnitief de schilderkunst achter zich. Met zijn grote vriend en mentor Jan Schoonhoven - 'de oude meester', zoals Henderikse hem tot op de dag van vandaag blijft noemen - richt hij samen met Armando en Henk Peeters de Nul-groep op. herman de vries sluit zich ook aan. In Düsseldorf deden zich interessante ontwikkelingen voor. ZERO is er opgericht door Heinz Mack en Otto Piene en Uecker sluit zich bij hen aan. Er zijn een paar avant-garde galerieën, Gunar en Schmela, waar de nieuwe kunst getoond wordt.

ZERO in Duitsland, NUL in Nederland, AZIMUTH in Italië en NOUVEAU RÉALISME in Frankrijk: het zijn bewegingen met paralelle zienswijzen en doelstellingen en met onderlinge, vriendschappelijke verbanden. Wat ze met elkaar gemeen hebben is de afwijzing van de schilderkunst en van kleur in het algemeen. Monochroom moet het zijn en het liefst nog wit. Verder zijn serialiteit (produktiematige vervaardiging van kunstvoorwerpen) en repetitie (herhaling van gelijke patronen) belangrijke kenmerken.

Voor Henderikse is kunst niet zo zeer een object maar vooral een idee. Hij gaat uit van voorwerpen die er al zijn en die niet als kunst gemaakt zijn. Kurken, nummerplaten, munten, prullaria: Henderikse assembleert ze tot reliëfs. Hij is de man van de 'ready-mades'. Kunst creeëren door deze niet zelf te maken, is zelfs zijn ultieme uitdaging. Met neon-ontwerpen heeft hij al vaker sculpturen gemaakt, laten maken. In Antwerpen, een half jaar geleden, schrijft hij op een vel papier een aantal keren de woorden 'nul' en 'ZERO'. Door een glasblazer en neon-technicus zullen deze ontwerpen worden uitgevoerd in neon. Jan is enthousiast over de blokken, tevens transformators, waarop de neon-letters gemonteerd moeten worden. Hij signeert en nummert ze alvast, twee series van zes. Dat een en ander nog uitgevoerd moet worden is van geen belang. De signatuur is er eerder dan het kunstwerk zelf.

Voor Jan Henderikse is kunst immers meer een idee dan een object.

Paul van Rosmalen